Pembuatan Keputusan Partisipatif & Amalan Di Sekolah - Satu Tinjauan Literatur
Azman
bin Adnan
Pengetua
SMK Bandar Putra
SMK Bandar Putra
Pendahuluan
Satu hal yang tidak kurang pentingnya dalam
pengurusan organisasi di sekolah ialah membuat keputusan. Sama ada kita
menyusun matlamat, merancang bagaimana hendak mencapainya, atau menangani
isu-isu yang timbul dalam mengelola dan melaksanakan aktiviti-aktiviti harian,
ia bergantung kepada keupayaan kita untuk membuat keputusan. Membuat keputusan
boleh menjadi satu proses yang menyakitkan kerana ia melibatkan perubahan,
konflik, risiko membuat kesilapan dan menerima akibat daripadanya, dan terpaksa
menangani kebanjiran fakta dan alternatif yang harus dipilih secara bijaksana.
Justeru, ramai orang yang sanggup dan rela membuat apa sahaja asalkan tidak
diminta membuat keputusan.
Begitu juga dalam pengurusan sekolah, membuat
keputusan merupakan antara tugas utama pengetua sebagai pentadbir. Setiap
pengetua yang berkesan mestilah berkeupayaan membuat keputusan yang dapat
membantu organisasi mencapai matlamat dan pada masa yang sama dapat memuaskan
keperluan-keperluan ahli-ahli dalam organisasi. Isu yang timbul ialah
sejauhmanakah keputusan yang dibuat oleh pengurus atau pengetua di sekolah
merupakan keputusan yang efektif. Dalam hal tertentu, banyak keputusan di sekolah
dikatakan hanya ditentukan oleh pengetua secara autokratik tanpa melibatkan
pandangan subordinatnya. Justeru, penulisan ini akan membincangkan
tentang konsep pembuatan keputusan secara umum dan seterusnya melihat pembuatan
keputusan secara partisipatif sebagai satu pendekatan yang boleh dilaksanakan
dalam pengurusan sekolah dengan merujuk kepada kajian-kajian yang pemah
dijalankan mengenainya.
Konsep Pembuatan Keputusan (Decision Making)
Dalam teori pengurusan moden, pembuatan keputusan
merupakan komponen yang memainkan peranan penting ke arah keberkesanan dan
kejayaan sebuah organisasi. Mengikut Robiah Sidin (1988) pembuatan keputusan
itu ialah proses berfikir dan membuat pertimbangan berasaskan penganalisisan
yang bersungguh-sungguh tentang sesuatu situasi dan proses memikirkan
secukup-cukupnya berkenaan urutan aktiviti atau cara-cara yang dapat digunakan
sebagai tindakan. Fred Luthans (1976) menyifatkannya sebagai satu proses
membuat pilihan antara beberapa altematif. Newman (1972) pula menyamakannya
sebagai perancangan. Alberts (1974) mengklasifikasikan sebagai perancangan,
motivasi dan pengawalan. Cambell, Corbally dan Nystrand (1983) pula menyatakan
pembuatan keputusan ialah memilih antara cara-cara bergerak ke arah pencapaian
sesuatu matlamat.
Lipham (1985) seterusnya menyatakan bahawa
peranan pengetua di sekolah adalah untuk memajukan cara-cara membuat keputusan
dan melaksanakan perubahan pendidikan. Membuat keputusan ini dikatakan sebagai
tanggungjawab penting pengetua dan ia melibatkan 3 perkara iaitu kandungan
keputusan, bagaimana keputusan harus diambil, dan penglibatan staf dalam
membuat keputusan. Dalam hal ini pengetua perlu memiliki pengetahuan dan
kemahiran yang mencukupi dalam menentukan maklumat yang diperlukan, individu
yang dilibatkan serta mengadakan struktur yang sesuai untuk membuat keputusan.
Pengetua yang berkesan dapat membuat keputusan yang boleh menyelesaikan masalah
yang dihadapi. Di samping itu maklumat yang digunakan untuk membuat keputusan
dikumpulkan dengan cara sistematik dan berterusan sama ada dari kajian atau
maklumat sekolahnya sendiri.
Campbell, Corbally dan Nystrand (1983) mengelaskan 5
jenis membuat keputusan di sekolah iaitu status quo, tindak balas,
ditangguhkan, tindakan baru dan kompleksiti. Manakala Luthans (1976) menambah 2
iaitu keputusan peribadi dan organisasi serta keputusan rutin. Keputusan rutin
melibatkan keadaan pengetua dikehendaki membuat keputusan menurut polisi-polisi
yang telah ditentukan. Keputusan yang ditangguhkan bermaksud pengetua merasakan
tidak penting untuk membuat keputusan sekarang, walaupun lambat laun keputusan
terpaksa diambil juga. Keputusan status quo pula perlu apabila terdapat
situasi baru dan belum terdapat dasar-dasar yang boleh digunakan untuk
menyempurnakannya. Keputusan inovasi biasanya melibatkan pembentukan
polisi-polisi, matlamat atau program-program baru di sekolah. Keputusan 'tindak
balas' wujud apabila terdapat masalah-masalah atau situasi yang memerlukan
gerak balas manakala keputusan kompleksiti wujud apabila pengetua menghadapi
situasi yang melibatkan orang ramai.
Seterusnya terdapat 3 keadaan yang menentukan proses
pembuatan keputusan di sekolah. Keadaan ketentuan ialah apabila pengetua
mempunyai maklumat-maklumat yang mencukupi untuk mengetahui hasil yang mungkin
wujud daripada keputusan yang dibuat. Keadaan risiko pula ialah keadaan yang
wujud apabila maklumat yang diperoleh adalah baik, dan keputusan yang diambil
jelas tetapi hasil masa depan bergantung kepada alternatif yang mungkin
berubah. Keadaan ketidaktentuan pula wujud apabila pengetua tidak ada maklumat
tentang pilihan alternatif ataupun anggaran risiko seperti melibatkan harga,
kos barangan, kekuasaan dan sebagainya.
Hoy dan Miskel (1996) yang meninjau pembuatan
keputusan dari aspek pentadbiran pendidikan telah menyarankan 5 langkah yang
boleh dibuat oleh pengetua dalam membuat keputusan. Langkah-langkah tersebut
ialah:
1. MengenaI pasti dan mendefinisikan masalah.
2. Menganalisis kesukaran dalam situasi semasa.
3. Membentuk kriteria untuk penyelesaian.
4. Membuat perancangan atau strategi untuk tindakan. Ini
termasuk mengkhususkan altematif, meramal kesan-kesan dan
memilih alternatif
memilih alternatif
5. Membuat perancangan dari segi merencana, berkomunikasi,
menyelenggara dan menilai konsekuen keputusan.
Pengetua yang berkesan adalah mereka yang mampu
membuat keputusan yang boleh menyelesaikan masalah yang dihadapi. Di samping
itu maklumat yang digunakan untuk membuat keputusan itu dikumpul dengan cara
yang sistematik dan berterusan, sama ada daripada kajian ataupun daripada
maklumat sekolahnya sendiri. Proses membuat keputusan ini juga bergantung
kepada matlamat yang dihajati oleh pengetua. Jika matlamatnya berpusatkan
kepada pelajar, maka keputusan yang dibuat juga perlu dihalusi dari perspektif
matlamat tersebut (Hussein , 1993).
Bagaimanapun keberkesanan pembuatan keputusan
didalam pengurusan sesebuah sekolah adalah dilihat dari segi kontigensinya.
Mengikut Vroom dan Yetton (1973), masalah yang dihadapi oleh pemimpin adalah
untuk menentukan kontigensi setiap situasi dan seterusnya bertingkah laku
mengikut keberkesanannya. Terdapat situasi, stail atau pendekatan autokratik
adalah lebih berkesan dan sebaliknya terdapat situasi teknik atau stail
partisipatif lebih berkesan.
Pembuatan Keputusan Partisipatif
Kajian-kajian mengenai teknik membuat keputusan
secara partisipatif telah bermula sejak 1948 yang dikendalikan oleh Coch dan
Fench (Conway, 1978 dalam Tony Bush, 1980) Menurut Estler (1988), keputusan
secara partisipatif merupakan hasil perbincangan antara kalangan yang menyertai
proses pembuatan keputusan dalam sesebuah organisasi. Owens (1995) pula
menyebut bahawa membuat keputusan partisipatif memerlukan interaksi kuasa dan
pengaruh daripada dua sumber iaitu kuasa dan pengaruh daripada pentadbir dan
pihak lain dalam organisasi sekolah yang merujuk kepada guru dan staf,
pelajar-pelajar dan ahli komuniti.
Banyak kajian menyatakan bahawa keputusan
partisipatif adalah menguntungkan. Ia digabungkan dengan pertimbangan etika dan
moral yang akan menyediakan sokongan untuk penglibatan aktif daripada
kakitangan profesional dalam keputusan-keputusan yang mempengaruhi mereka.
Keputusan partisipatif boleh memberi beberapa kebaikan (Newell, 1978).
Keputusan ini lebih baik kerana terdapat penglibatan guru dan kakitangan. Ia
juga dapat memperkembangkan potensi individu melalui penglibatan dalam proses
membuat keputusan. Seterusnya, ia dapat mengintegrasikan matlamat peribadi
dengan matlamat organisasi dan membantu ke arah keharmonian dan perpaduan dalam
organisasi. Apabila kakitangan dijadikan penyumbang aktif dalam membuat
keputusan, mereka akan merasakan dihargai dan dihormati. Lunenburg (1995)
menyenaraikan 4 kelebihan membuat keputusan secara partisipatif iaitu
tahap pengetahuan akan semakin meningkat apabila banyak maklumat dan pengalaman
disumbangkan. Kedua, lebih banyak pilihan pendekatan boleh diperoleh apabila
setiap individu mempunyai cara tersendiri dalam mencari maklumat, menganalisis
masalah dalam setiap peringkat membuat keputusan. Ketiga, melalui kumpulan,
kita dapat mengenal pasti dan menilai lebih banyak alternatif daripada ahli
yang terlibat dan yang kelima, meningkatkan penerimaan keputusan oleh ahli
organisasi.
Dalam membuat keputusan secara partisipatif, Owens
(1995) menggariskan beberapa langkah yang boleh digunakan oleh pengetua di
sekolah. Pertama, pengetua mengenal pasti jenis masalah berkenaan sama ada
masalah tersebut sesuai diselesaikan oleh sekumpulan ahli atau patut dirujukkan
kepada ahli-ahli yang mempunyai kepakaran tertentu. Misalnya, masalah yang
berbentuk discrete lebih baik diselesaikan oleh seseorang yang pakar.
Contoh masalah berbentuk 'discrete' ialah masalah yang elemen di
dalamnya kurang jelas dan memerlukan siri turutan tindakan yang logik yang
hanya dapat diselesaikan oleh orang tertentu sahaja. Masalah berbentuk 'emergent'
pula sesuai dikendalikan oleh sekumpulan ahli. Masalah-masalah seperti ini
biasanya lebih jelas dan penyelesaiannya memerlukan koordinasi berterusan dan
maklum balas dari ramai orang. Kedua ialah mengenal pasti siapa yang patut
terlibat dalam membuat keputusan secara partisipatif. Kesilapan yang selalu
berlaku dalam membuat keputusan seperti ini ialah melibatkan setiap orang dalam
semua keputusan. Sikap ini adalah tidak praktikal.
Sehubungan itu Edwin Bridges (1967) mencadangkan 3
cara untuk mengenalpasti masalah-masalah yang sesuai untuk melibatkan guru
dalam membuat keputusan secara partisipatif iaitu:
1. Mengadakan ujian hubung kait
(The test of relevance). Menurut Bridges, apabila keputusan yang hendak
dibuat itu mempunyai ciri-ciri kepentingan kepada guru itu sendiri, maka minat
mereka untuk menyertai pembuatan keputusan juga adalah tinggi. Masalah yang
menepati ciri-ciri ujian ini adalah seperti kaedah pengajaran, disiplin dan
kurikulum.
2. Ujian kepakaran (The test
of expertise). Sekadar melibatkan guru dalam membuat keputusan dikatakan
tidak mencukupi. Bagi menjadikan penyertaan guru lebih signifikan, seseorang
guru mestilah sanggup dan mampu memberikan kerjasama dan sumbangan secara
efektif. Contohnya, guru bahasa Inggeris walaupun bukan pakar dalam pendidikan
jasmani boleh memberikan sumbangan sama ada kecil atau besar berdasarkan
latihan dan pengalaman yang ada padanya.
3. Ujian bidang kuasa (The
test of jurisdiction). Guru-guru biasanya hanya mempunyai bidang kuasa
membuat keputusan dalam bidang yang ditugaskan sahaja. Masalah boleh jadi ada
hubung kait dengan guru dan guru mungkin mempunyai kepakaran yang diperlukan
untuk membuat keputusan tetapi tidak mempunyai bidang kuasa. Keadaan ini boleh
menyebabkan kekecewaan.
Bridge (1967) menggambarkan 4 gaya pengetua dalam
membuat keputusan pertisipatif di sekolah. Pertama, memaklumkan (announcing)
iaitu pengetua mengambil tindakan dan memaklumkan kepada guru. Kedua mod
pengujian (testing mod) iaitu pengetua membuat keputusan sementara (tentative
decision), memaklumkan kepada guru untuk mendapatkan reaksi mereka dan
akhirnya membuat keputusan yang muktamad. Ketiga, menasihat (soliciting) iaitu
pengetua meminta cadangan dan kemudian memilib satu sebagai penyelesaiannya.
Keempat ialah perwakilan kuasa (delegating) iaitu pengetua memberi
peluang kepada guru untuk menangani masalah dan membuat keputusan. Keputusan
guru akan menentukan tindakan-tindakan yang diambil.
Strategi partisipatif adalah sesuai apabila
keputusan tersebut memerlukan penerimaan yang padu, kerana keputusan yang
begitu selalunya memberi peluang kepada orang yang terlibat untuk mempengaruhi
hasil. Memperoleh penerimaan melalui strategi partisipatif ini bukan sahaja
memberikan guru dan kakitangan rasa berpengaruh untuk membuat keputusan tetapi
juga memberi mereka pengetahuan mengapa sesuatu tindakan itu diambil. Di
samping itu kualiti keputusan juga boleh dijamin apabila kakitangan dipanggil
bersama untuk menyuarakan pendapat, pandangan dan idea-idea yang membantu.
Mengikut Vroom dan Yetton (1973), masalah yang
sering dihadapi oleh banyak pemimpin adalah untuk menentukan kontigensi
pembuatan keputusan. Model kontigensi Vroom-Yetton menerangkan beberapa cara
membuat keputusan dan bagaimana untuk menggunakan berbagai-bagai strategi
keputusan. Strategi keputusan itu adalah autokratik (A), perundingan (P) dan
kumpulan (K). Apabila keputusan bergerak dari AI ke arah KII, jumlah pengaruh kakitangan
terhadap keputusan akhir akan bertambah.
AI Pemimpin (pengurus,
pentadbir) membuat keputusan menggunakan maklumat yang ada.
AII Pemimpin memperoleh maklumat
daripada ahli-ahli kumpulan, kemudian membuat keputusan
PI Pemimpin berkongsi
masalah dengan ahli-ahli tertentu dalam kumpulan secara pertemuan individu
tanpa menemukan mereka sebagai satu kumpulan, dan pemimpin membuat keputusan.
PII Pemimpin berkongsi
masalah dengan ahli-ahli sebagai satu kumpulan dalam mesyuarat, untuk mengumpul
idea dan cadangan-cadangan, kemudian membuat keputusan.
KII Pemimpin berfungsi sebagai
pengerusi dalam mesyuarat, berkongsi masalah dengan semua ahli dan sama-sama
membuat keputusan. Peranan pemimpin hanya untuk menyediakan maklumat, membantu
kesungguhan kumpulan menentukan penyelesaian, dan bukan melalui dirinya
sendiri.
Proses yang disarankan oleh Vroom dan Yetton ini
memberi panduan kepada pengetua dalam memilih proses pembuatan keputusan yang
sesuai. Bagaimanapun strategi ini bergantung kepada faktor-faktor berikut:
(i) Adakah masalah
mempunyai keperluan kualiti tertentu?
(ii) Adakah pemimpin
mempunyai maklumat yang mencukupi untuk membuat keputusan?
(iii) Adakah masalah itu
berstruktur?
(iv) Adakah perlu bagi orang lain
menerima keputusan yang dibuat supaya ia boleh dilaksanakan?
(v) Jika pemimpin membuat
keputusan itu sendiri, apakah kepastian orang lain akan menerima?
(vi) Adakah orang lain berkongsi
matlamat-matlamat organisasi yang diperoleh melalui keputusan yang dibuat?
(vii)
Adakah keputusan yang dipilih kemungkinan menghasilkan konflik di kalangan
ahli-ahli?
Di dalarn organisasi berbentuk hierarki seperti
sekolah, proses pembuatan keputusan dikawal sepenuh oleh pentadbir. Sehubungan
dengan itu adalah amat penting bagi seorang pentadbir mempertimbangkan bentuk
penglibatan yang dikehendaki. Tannenbaum dan Schmidt (1961) telah mengemukakan
satu kontinum tingkah laku pengurus dalam pembuatan keputusan yang dinamakan "Continuum
of leadership behaviour".
Tannenbaum dan Schmidt mengenal pasti stail kepimpinan sebagai satu kontinum
dari "berorientasi tugas" kepada "berorientasi manusia".
Model ini menyatakan 7 stail kepimpinan, iaitu jika pemimpin menunjukkan
tingkah laku lebih ke kiri kontinum (pemusatan kepada ketua), dia dikatakan
mengutamakan dirinya dan lebih kepada mengarah. Manakala pemimpin yang
menunjukkan tingkah laku lebih ke arah kanan kontinum (pemusatan kepada
pekerja), dia dikatakan mementingkan orang-orang bawahannya dan membolehkan
mereka berfungsi secara sendiri dalam had lingkungan yang ditentukan olehnya.
Mereka juga melihat bahawa keputusan yang dibuat oleh seseorang pengurus adalah
untuk mengelola, mengarah, atau mengawal orang-orang bawahannya supaya matlamat
organisasi tercapai. Oleh kerana pengurus perlu bekerja melalui orang-orang
bawahannya untuk mencapai matlamat organisasi dan orang-orang bawahan secara
terus dipengaruhi oleh keputusan yang diambil, maka mereka mungkin berminat
untuk sama-sama terlibat dengan pembuatan keputusan terutamanya yang melibatkan
diri mereka sendiri.
Pemerhatian dan pengalaman penulis di sekolah mendapati bahawa pembuatan
keputusan partisipatif ini memang diamalkan oleh pengetua bahkan oleh pentadbir
lain seperti penolong kanan, penyelia petang dan ketua-ketua bidang. Ini kerana
di sekolah setiap guru mempunyai tugas dan peranan serta memiliki kepakaran
dalam bidang masing-masing. Oleh itu pengetua perlu mengambil kira idea,
pandangan dan penglibatan mereka dalam membuat sesuatu keputusan seperti
mengenai buku teks, disiplin, pengajaran dan sebagainya.
Pelaksanaan Pembuatan Keputusan Partisipatif Di Sekolah
Secara umum pembuatan keputusan secara partisipatif
telah digunakan secara meluas oleh pengetua dalam sistem pengurusan sekolah
kini. Bush et.al (1980) menyatakan bahawa pembuatan keputusan partisipatif
biasanya digunakan di sekolah dalam perkara-perkara mengenai melantik kakitangan,
menyedia belanjawan, pemilihan buku teks, menyelesaikan masalah pelajar,
membina jadual waktu sekolah, menyelesaikan masalah guru dan kakitangan,
menggunakan kaedah pengajaran baru, keputusan berkaitan kemudahan bangunan,
menyelesaikan masalah perkhidmatan pentadbiran dan keputusan tentang polisi
umum sekolah.
Di sekolah, walaupun pengetua merupakan personel
yang bertanggungiawab penuh dalam sebarang proses membuat keputusan atas
kapasitinya sebagai ketua jabatan, banyak keputusan yang berkait dengan isu
sekolah mengambil kira penyertaan subordinat iaitu guru-guru dan kakitangan.
Malah dalam aspek tertentu yang melibatkan komuniti, keputusan dibuat mengambil
kira pandangan ‘stakeholders’ khususnya PIBG. Perkara ini lebih jelas
dilihat kerana sekolah mempunyai sistem pengurusan yang sistematik dengan
wujudnya unit-unit kecil iaitu jawatankuasa-jawatankuasa kecil seperti
jawatankuasa disiplin pelajar, jawatankuasa kantin dan sebagainya. Ini
merupakan antara medium yang sering digunakan oleh pengetua dalam membuat
keputusan secara kolaboratif. Contohnya, untuk membuat keputusan mengenai
tindakan disiplin terhadap pelajar yang terlibat dalam pergaduhan dan
melibatkan kecederaan, pengetua dan jawatankuasa terlibat akan bersama-sama
berbincang untuk menentukan keputusan yang bakal diambil. Dalam hal ini
pengetua tidak bertindak membuat keputusan secara individu kerana wujudnya
fungsi jawatankuasa berkenaan. Dalam hal mi walaupun keputusan akhir sebenarnya
pada pengetua tetapi proses pembuatan keputusan berkenaan melibatkan penyertaan
guru seperti yang disebutkan oleh Bush.
Cara yang membezakan keputusan berkenaan dibuat
adalah berdasarkan isu masalah yang ingin ditangani. Pengetua biasanya
menggunakan pelbagai gaya seperti yang diutarakan oleh Bridge (1967), Vroom dan
Yetton (1973) atau Tannenbaum dan Schidmt (1961). Ferris (1992) dalam kajiannya
mendapati bahawa dalam proses pembuatan keputusan, kaedah pengetua beroperasi
adalah berbeza-beza. Penglibatan kakitangan dalam proses membuat keputusan dan
menentukan kakitangan mana patut dilibatkan adalah berbeza dan bergantung
kepada isu yang ditangani. Ada pengetua melibatkan guru-guru dalam pembuatan
keputusan dengan cara meminta nasihat atau cadangan secara formal atau
mendelegasikan autoriti secara formal. Satu lagi cara ialah dengan meletakkan
guru-guru di tengah-tengah iaitu guru-guru diberi kepercayaan untuk membuat
keputusan secara empowerment.
Lancto (1988) dalam Ubben dan Hughes (1992) dalam
kajiannya mencadangkan lima tahap penglibatan pembuatan keputusan dan jenis
keputusan yang boleh dilaksanakan di sekolah iaitu pertama keputusan dibuat
oleh guru secara individu. Contohnya yang berkaitan strategi pengajaran dalam
kelas; pengayaan dan pemulihan. Kedua, keputusan dibuat oleh guru-guru secara
kumpulan (mungkin melibatkan pelajar dan ibu bapa). Contohnya, pemilihan buku
teks, penggunaan masa, dan pengagihan sumber-sumber dalam sekolah. Ketiga,
Keputusan dibuat oleh guru-guru, pengetua dan juga pihak lain seperti ibu bapa
dan pelajar mengikut kesesuaian. Contohnya, keputusan kurikulum yang melibatkan
satu kumpulan atau satu unit pengajaran; penjadualan; bahan-bahan pengajaran;
keputusan perkara-perkara lain yang melibatkan lebih daripada satu unit.
Keempat, keputusan oleh pentadbir, ketua jabatan, dan penyelia-penyelia selepas
berbincang dengan kakitangan. Contohnya, cadangan belanjawan, menyelesaikan
konflik, strategi penilaian; mengadakan laporan keberkesanan sekolah kepada
pejabat pendidikan daerah dan negeri. Kelima, ialah keputusan yang dibuat oleh pengetua
atan pentadbir lain. Contohnya, isu-isu yang berkaitan dengan undang-undang
seperti disiplin pelajar dan guru; kenaikan pangkat; pengesahan jawatan
kakitangan dan sebagainya.
Menurut Lancto, kadangkala keputusan dibuat oleh
pengetua di sekolah adalah pada tahap menasihati sahaja, dan kadang-kadang
pengetua menentukan keputusan itu sendiri. Dalam pembuatan keputusan secara
partisipatif pula, guru bekerja dengan pengetua dalam dua cara iaitu (i)
memberi nasihat sebelum pengetua membuat keputusan tertentu dan (ii) kakitangan
dan pengetua membuat keputusan bersama-sama.
Dalam satu kajian mengenai proses pembuatan keputusan secara partisipatif di
sekolah oleh Glasman dan Hajnik (1991) menunjukkan bahawa:
1. Isu yang melibatkan perkongsian dalam membuat keputusan dan
interaksi pengetua – guru adalah berkaitan dengan tugas utama guru di sekolah
iaitu peranan guru dalam kurikulum dan pengurusan pelajar.
2. Pengetua bersetuju bahawa dengan cara mengadakan perbincangan
bersama guru yang melibatkan semua kategori guru memberi input dalam membuat
keputusan.
3. Pengetua menggunakan 4 gaya seperti yang diutarakan oleh Bridge
(1967) iaitu announcing', 'soliciting', 'testing mode' dan delegating'
berdasarkan isu yang ditangani.
4. Pengetua melakukan proses menapis, menimbang dan memutuskan idea dan
pandangan guru dalam membuat keputusan supaya selaras dengan matlamat dan visi
sekolah mereka.
5. Majoriti pengetua mengakui, kesan perkongsian membuat keputusan
sekolah meningkatkan semangat bekerja guru. Ini selaras dengan Rossmiller
(1992) yang berpendapat bahawa kualiti budaya kerja guru meningkat apabila
pengetua menggalakkan guru-guru terlibat dalam membuat keputusan.
Kajian tentang sekolah efektif menunjukkan bahawa
seseorang pengetua yang berkesan menggunakan polisi “pintu terbuka”, iaitu
guru-guru dan pelajar-peIajar mudah berjumpa dan mendekati beliau setiap masa
dan bersedia menurunkan kuasa (empowerment) kepada guru-guru untuk
mendapatkan kerjasama penuh bagi mencapai matlamat organisasi. Short, Greer,
dan Melvin (1994) menunjukkan bahawa pengupayaan telah menghasilkan banyak
perubahan positif dalam proses membuat keputusan secara bersama, kualiti
menyelesaikan masalah meningkat, lebih banyak idea kreatif dihasilkan, dan
meninggikan semangat kekitaan serta kerjasama di kalangan staf. Dalam konteks
ini, 'empowerment' merupakan salah satu elemen yang banyak digunakan
oleh pengetua dalam membuat keputusan secara partisipatif. Pada hari ini
kebanyakan pengetua memberikan kepercayaan kepada Guru Penolong Kanan untuk
membuat keputusan khususnya semasa mereka tiada di sekolah dan guru diberi
pengupayaan berdasarkan tugas dan isu yang difikirkan relevan untuk
dilaksanakan oleh guru berkenan. Menurut Hussein Mahmood (1993), empowerment
dilaksanakan dalam setiap bidang yang menjadi tugas pengetua di sekolah
iaitu kurikulum, ko kurikulum, pentadbiran, perkhidmatan dan perjawatan,
kewangan, harta benda, perhubungan, dan iklim sekolah. Dalam satu kajian yang
dibuat oleh Hararey, mengenai pelaksanaan empowerment di sekolah
menyebut bahawa dalam membuat keputusan, 98% pengetua berpendapat bahawa mereka
perlu berunding dengan guru-guru dan kakitangan sekolah sebelum membuat
sebarang keputusan atau bertindak ke atas sesuatu perkara. Selain itu mereka juga
berpendapat bahawa mereka harus memberi kebebasan kepada guru-guru dan
kakitangan mereka yang cekap untuk membuat keputusan dalam melaksanakan tugas
(79.6%). Sebahagian besar pengetua (94%) pula didapati lebih suka mendengar
idea-idea dan pandangan guru dan kakitangan mereka sendiri berbanding idea dan
pandangan pihak atasan dalam membuat keputusan mengenai sekolah mereka. Ini
selaras dengan kata Ferris (1992) yang menyatakan guru-guru patut dilibatkan
dalam proses membuat keputusan di sekolah kerana mereka adalah orang yang
paling dekat dengan pelajar-pelajar dan berada dalam kedudukan yang baik untuk
menentukan keperluan dan kebolehan pelajar.
Menurut Rosmiller (1992) penglibatan guru melalui
pembuatan keputusan dapat dilihat dalam merancang aktiviti pembangunan staf,
membiar guru menggunakan budi bicara menentukan aktiviti-aktiviti kurikulum,
meminta bantuan guru dalam membuat peraturan, prosedur yang berkaitan dengan
masalah yang timbul dan memberi kesan kepada keadaan bilik darjah.
Penglibatan kakitangan dan pengetua secara bersama
dalam membuat keputusan di sekolah ditekankan lagi oleh Savery, Soutar dan
Dyson (1992) dalam kajian mereka yang mengukur gaya pembuatan keputusan yang
diutamakan oleh Guru Penolong Kanan (Deputy Principal). Dapatan menunjukkan
bahawa keputusan-keputusan yang ada kaitannya dengan tugas seseorang individu
merupakan aspek yang menentukan penglibatan kakitangan dalam membuat keputusan
kerana kakitangan tersebut mempunyai tahap kemahiran dan kesediaan untuk
bersama-sama terlibat membuat keputusan. Savery et.al (1920) telah mendapati
bahawa bagi faktor-faktor polisi sekolah, disiplin pelajar, beban mengajar,
polisi umum, penglibatan ibu bapa dan peruntukan masa, Iebih 60% responden
telah mengutamakan teknik pembuatan keputusan secara bersama oleh kakitangan
dan pengetua dalam amalan pengurusannya.
Weathersby dan Harkreader (1999) pula dalam
kajiannya mengenai pembangunan staf dan kaitannya dengan pencapaian pelajar di
60 buah sekolah menengah di Georgia, Amerika Syarikat mendapati bahawa
pencapaian sekolah tinggi bagi sekolah yang pengetua-pengetuanya mengamalkan
proses pembuatan keputusan secara partisipatif dalam menguruskan
program-program pembangunan stafnya. Sekolah yang mengamalkan proses pembuatan
keputusan kurang kolaboratif pula didapati mempunyai pencapaian yang rendah.
Pelaksanaan pembuatan keputusan secara partisipatif
di sekolah juga dinyatakan secara jelas dalam kajian oleh Noorul Aini (1997)
mengenai proses pembuatan keputusan pengetua di sebuah sekolali di Selangor.
Dapatan kajian menunjukkan bahawa pengetua paling banyak membuat keputusan
hasil cadangan-cadangan yang dibuat oleh kaki tangannya. Dalam membuat
keputusan ini juga didapati pengetua menggunakan semua stail pembuatan
keputusan iaitu pengetua dan kakitangan membuat keputusan bersama, pengetua
membuat keputusan dan mengumumkan keputusan kepada kakitangan dan kakitangan
membuat keputusan secara empowerment bagi mengatasi masalah-masalah
tertentu. Fenomena ini menyokong kajian Savery et al(1992) yang menunjukkan
bahawa keputusan yang ada kaitan dengan tugas seseorang individu merupakan
aspek penglibatan kakitangan dalam membuat keputusan kerana kakitangan tersebut
mempunyai tahap kemahiran dan kesediaan untuk sama-sama terlibat dalam membuat
keputusan ini amat jelas kerana di sekolah guru-guru terlibat dengan
tugas-tugas berbentuk kurikulum, ko-kurikulum dan pentadbiran. Dapatan kajian
menunjukkan faktor-faktor pengurusan jadual waktu sekolah, agihan tugas guru,
aktiviti ko-kurikulum, pengurusan wang SUWA sekolah, pembelian alat kelengkapan
sekolah, kebersihan, keceriaan, aktiviti PIBG merupakan faktor-faktor yang
mempunyai hubungan yang jelas dengan bidang pengurusan berkaitan tugas guru di
sekolah. Ini menunjukkan bahawa sebahagian besar guru di sekolah dan
bersama-sama pengetua terlibat dalam membuat keputusan bagi aspek-aspek
pengurusan tersebut kerana secara umum mereka mempunyai tahap kemahiran dan
kesediaan untuk sama-sama terlibat dalam membuat keputusan.
Kesimpulan
Berdasarkan perbincangan di atas menunjukkan bahawa
pembuatan keputusan partisipatif merupakan satu kaedah untuk mewujudkan
pengurusan yang lebih telus, bersifat kolaboratif, dan efektif di sekolah.
Dalam konteks pendidikan di Malaysia ia bukanlah pendekatan yang sukar untuk dilaksanakan.
Selama ini pun pengetua bahkan pentadbir sekolah yang lain seperti penolong
kanan telah mengamalkan proses membuat keputusan secara partisipatif. Mereka
bekerja bukan secara individu tetapi secara berpasukan (team) yang
pastinya mewujudkan strategi dan keputusan-keputusan bersama
(kolaboratif). Guru-guru dilibatkan dalam membuat keputusan kerana mereka
merupakan orang yang lebih dekat dengan pembelajaran pelajar khususnya
berkaitan dengan pemahaman praktikal tentang pengajaran dan proses mengajar.
Justeru, untuk menggalakkan lebih banyak penglibatan
kakitangan, pengetua disarankan menggunakan lebih banyak stail pembuatan
keputusan yang lebih kepada "pemusatan kepada kakitangan". Dengan
cara ini kakitangan akan mudah memberi sokongan, mempunyai komitmen terhadap
tugas yang diberi dan merasa pandangan mereka diambil kira serta sumbangan
mereka dihargai. Pengetua pula haruslah bersikap positif dengan memberi peluang
kepada semua guru terlibat dalam membuat keputusan dan bukan hanya diberikan
kepada penolong kanan sahaja semasa ketiadaannya. Anjakan paradigma ini perlu
supaya keputusan di sekolah tidak terikat kepada sifat arahan dan autoriti
sebaliknya lebih kepada perbincangan dan delegasi tugas. Apa yang penting ialah
guru dan kakitangan boleh terlibat dalam membuat keputusan tetapi keputusan
berkenaan mestilah dalam sempadannya demi mencapai matlamat sekolab yang sama.
Pengetua juga haruslah bijak dalam mengendalikan keputusan di sekolah. Pengetua
yang berkesan akan menggunakan pendekatan dan cara yang berbeza-beza
berdasarkan kesesuaian masa, kos operasi, permintaan pelanggan dan kehendak
organisasi
Akhirnya, jika pengetua sekolah rnampu mengaplikasikan perkongsian ini
dengan baik sudah pasti tahap pembuatan keputusan akan semakin efektif yang
seterusnya dapat membangun dan mencapai visi sekolah bersama.
BibIiografi
Alberts, H.H. (1974). Principles of Management (4th.
Edition). New York : John Willey and Sons, Inc.
Bridges, E.M. (1967). A Model For Shared Decision Making in The School
Principalship. Education Administration Quarterly', 3(1), 49-61.
Bush, T., Glatter, R., Coodey, J., & Riches, C. (1980). Approaches
To School Management. London: Harper & Row Publisher.
Campbell, R.F., Corbally, J.E., & Nystrand, R.O. (1983). Introduction
to Educational Administration, Massachusetts: Allyn and
Bacon, Inc.
Conway, J.A. (1984). The myth, mystery, and mastery of participative
decision making in education. Educational Administration Quarterly, 20
(3),1 1-40.
Estler, S.E. (1988). Decision Making. In N.J. Boyan, (Ed.), Handbook
of Research On Educational Administration (pp. 305-3 19). New
York : Longman.
Ferris, J. M., (1992). School-Based Decision Making: A Principal -
Agent Perspective. Journal of Research and Development In Education, Vol.14,
No.4, 333-346.
Glasman, N. S., & Hajnik, S.R. (1991) Participative Decision Making
in Schools: Do Principals Fascinate Teacher Participation? Educational
Administration Quarterly, 109-125.
Hoy, W.K., & Miskel, C.G. (1996). Educational Administration Theory
Research and Practice (fifth edition). New York: McGraw-Hill,
Inc.
Hussein Mahmood. (1993). Kepemimpinan dan Keberkesanan Sekolah.
Kuala Lumpur: DBP.
Lunenburg., F.C. (1995). The Principalship : Concept and Applications.
New Jersey Prentice-Hall, Inc.
Luthans, F.L. (1976). Introduction to Management: A Conti~ncv
Approach. New York McGraw Hill Book Co.
Newman, W.H. (1972). Process of Management: Concepts Behaviour and
Practice (2 Edition). : New Jersey : Prentice-Hall, Inc.
Newell, C. (1978). Human Behaviour in Educational Administration,
New Jersey: Prentice-Hall, Inc.
Noorul Aini Ambak. (1997). Proses Pembuatan Keputusan Di Sebuah
Sekolali Menengah Satu Kajian Kes. Tesis sarjana yang tidak
diterbitkan, Fakulti Pendidikan Universiti Malaya, Kuala Lumpur.
Owens, R. G. (1995). Organizational Behaviour in Education. (5th.
Edition). USA: Allan and Bacon.
Robiah Sidin. (1988). Asas Pentadbiran Pendidikan. Petaling
Jaya: Pustaka Cipta.
Rossmiller, R.A. (1992). The Secondary School Principal and Teachers
Quality of Works Life. Educational Managment and Administration, Vol.20,
No.3, 132-146.
Savery, L. K., dan Soutar, G.N. (1992). Ideal Decision Making Styles
Indicated by Deputy Principals. Journal of Educational Administration,
Vol.30, No.2, l 8-25.
Short, P.M., Greer, J. T., dan Melvin, W.M., (1994). Creating Empowered
Schools:Lesson in Change. Journal of Educational Administration, Vol.32,
No. 4, 38-52.
Tannenbaum, R. (1961). Leadership and Organization: A Behavioral
Science Approach. New York: McGraw-Hill Book Company.
Ubben, G. C., Hughes, L. W., (1992). The Principal : Creative
Leadership for Effective Schools. Allyn and Bacon : Boston.
Vroom, V.H., Yetton, P.W. (1973). Leadership and Decision Making. Pittsburgh:University
of Pittsburgh Press.
